Pierwszy rok życia
– Pierwsze przejawy emocji u niemowlęcia są związane z jego potrzebami fizjologicznymi. Małe dziecko odczuwa spokój, gdy nic mu nie dolega, a jego potrzeby są zaspokojone, lub niepokój ( okazywany w różny sposób), gdy w jakiejkolwiek sferze odczuwa dyskomfort.
– Dziecko komunikuje to, co czuje w sposób niewerbalny, poprzez płacz, ruchy ciała, napięcie mięśni, ale przede wszystkim mimikę.
– Dziecko w 1 miesiącu wyraża mimicznie (uśmiechem) takie stany emocjonalne jak radość czy zadowolenie, w 3 – 4 miesiącu wyraża złość i smutek, w 7 miesiącu – strach, a pod koniec 1. r. ż. nieśmiałość i wstyd.
– Dzieci nie potrafią kontrolować swoich stanów emocjonalnych, reakcje występują zaraz po wystąpieniu bodźca, nie są wyciszane, ani odraczane.
– Dziecko wyczuwa stany emocjonalne matki i bardzo często to z nimi synchronizuje swój stan. Stwarza to niebezpieczeństwo reakcji kołowych, gdyż niepokój dziecka wzmaga zazwyczaj napięcie matki, a to z kolei rozdrażnia dziecko.
– W 3 m. ż. pojawia się tzw. uśmiech społeczny – dziecko uśmiecha się na widok znanych osób, na dźwięk ich mowy.
– Około 5 m. ż. niemowlę zaczyna odróżniać osoby znane od nieznajomych, których pojawienie się wywołuje reakcję orientacyjną i postawę wyczekiwania albo strach, manifestowany płaczem lub krzykiem.
– Reakcje i stany emocjonalne niemowląt są bardzo krótkotrwałe i zmienne, jednak te emocje, których dziecko częściej doświadcza, łatwiej się utrwalają i decydują o zasadniczej postawie emocjonalnej dziecka ( czy bywa przeważnie pogodne i radosne, czy też niezadowolone, płaczliwe)
– Dzieci 7 – 8 miesięczne starają się zwrócić na siebie uwagę przy pomocy gaworzenia i płaczą, gdy osoba, która się nimi zajmuje, przestaje do nich przemawiać.
– Dla prawidłowego rozwoju dziecka niezbędne jest przywiązanie. Rozwija się ono od chwili urodzenia, ale wyraźne jego przejawy w postaci nieufności wobec obcych, śmiałości przejawianej u boku opiekuna, czy protestu przeciwko rozstaniu z matką, obserwować można w drugim półroczu 1 r. ż.. Wtedy właśnie może pojawić się reakcja lękowa na nowe sytuacje, nieznane otoczenie. Nowe, nieznane bodźce, które wcześniej wywoływały zaciekawienie, teraz mogą budzić uczucie lęku.
Lęk przed rozstaniem z rodzicem jest naturalnym doświadczeniem, pojawiającym się
w rozwoju wszystkich zdrowych dzieci. Najbardziej typowymi momentami, w
których taki lęk się pojawia są okresy: ok. 8-go miesiąca życia, 12 miesięcy,
a następnie pomiędzy 18 a 36 miesiącem. Zwykle nasila się pomiędzy 2 a 3 rokiem
życia.
– W wieku niemowlęcym pojawiają się reakcje na inne dzieci. Pod koniec pierwszego półrocza niemowlę obserwuje inne dziecko i uśmiecha się do niego. W trzecim kwartale gaworzy do innych dzieci, naśladuje ruchy rówieśnika, daje zabawkę i reaguje protestem na jej zabranie. Pod koniec 1 r. ż. próbuje zwrócić na siebie uwagę rówieśnika gaworzy; złości się, gdy rówieśnik się oddala.
Drugi rok życia
– W drugim roku życia (między 12 a 24 miesiącem) pojawia się u dziecka świadomość, że jest kimś innym niż pozostali ludzie, że się od nich różni. Z jednej strony chce być samodzielne, kształtować swoją autonomię i wolną wolę, a z drugiej wciąż potrzebuje opieki i wsparcia. Ten etap znany jest jako czas negatywizmu.
– Pojawiają się napady złości i upór, dziecko nieustannie testuje granice wyznaczone przez rodziców. Napady złości odzwierciedlają wewnętrzne konflikty dziecka. Uczucia jego są zmienne, a reakcje gwałtowne.
– Dziecko nadal nie potrafi ukrywać swoich emocji. Reakcje następują natychmiast po pojawieniu się bodźca, często bywają do niego niewspółmierne.
– Pojawia się wiele nowych uczuć, w tym również negatywnych, co powoduje, że dzieci zwykle źle reagują na rozstanie z matką.
– W drugim roku życia dziecko zaczyna zauważać rówieśników jako uczestników wspólnych zdarzeń społecznych. Nie traktuje ich już jak przedmioty, ale nie potrafi jeszcze wchodzić z nimi w relacje.
– Dziecko zaczyna naśladować zachowania i reakcje innych, jednak nie bawi się jeszcze wspólnie z innymi.
Trzeci rok dziecka
– W trzecim roku życia następuje dalszy rozwój emocjonalny – pojawiają się nowe dla dziecka uczucia, m.in wstydu, poczucia winy, zakłopotania i zazdrości. Ma to ścisły związek z kształtowaniem się poczucia “ja” oraz świadomości własnej odrębności. Jeśli relacje z matką oraz innymi członkami rodziny są prawidłowe, a potrzeby emocjonalne spełniane, kształtuje się u dziecka pozytywny obraz własnej osoby, co pozwala mu czuć się pewnie wśród rówieśników.
– Mimo postępującego rozwoju emocjonalnego, trzyletnie dziecko nadal nie potrafi kontrolować swoich ekspresji.
– Większość “wybuchów” emocjonalnych ma podłoże impulsywne, zwłaszcza w przypadku zachowań negatywnych. W związku z tym, że dziecko nie potrafi jeszcze rozpoznać, a tym samym zwerbalizować powodów, dla których na przykład popchnęło kolegę, nie należy mu zadawać pytania: dlaczego to zrobiłeś? Odpowiedź na nie jest w tym wieku niemożliwa.
– Trzeci rok życia przynosi duże zmiany w potrzebach społecznych dziecka. Jest to czas, kiedy postępujące uświadamianie sobie własnej odrębności, a także zdolność psychicznego i fizycznego rozdzielenia się z matką pozwala na wchodzenie w bliższe relacje z rówieśnikami. Grupa zaczyna mieć dla trzylatka coraz większe znaczenie. Będąc w grupie dziecko zaczyna współdziałać – wykonywać tą samą czynność, uczestniczyć w tej samej zabawie tematycznej.
Psycholog Katarzyna Burtna